Zincirlikuyu Mezar Bakım Çiçeklendirme – Şişli Zincirlikuyu Mezarlığı

Zincirlikuyu Mezarlığı, eski adıyla Zincirlikuyu Asrî Mezarlığı, İstanbul’un Şişli ilçesinin Esentepe mahallesi sınırları içerisinde bulunan bir Müslüman mezarlığıdır. Esentepe ile Levent arasında, bulunduğu Zincirlikuyu semtiyle aynı adı taşıyan mezarlığın bakımı ve işletmesi İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafından yapılmaktadır. Ana giriş kapısı Nispetiye Caddesi-Büyükdere Caddesi bağlantı yolu üzerindedir.
Mezarlığın bulunduğu alan, 1870 yılında Osmanlı Sultanı Abdülaziz’in oğlu Yusuf İzzeddin Efendi için yaptırılan yazlık av köşkünün bahçesi idi.[1] 1916 yılında Yusuf İzzeddin Efendi’nin köşkte ölü olarak bulunmasının ardından köşk ve civarı uğursuz olarak anılmaya başlandı. Şehzadenin intihar ettiğine dair spekülasyonların yanı sıra İttihat ve Terakki tarafından suikast sonucu öldürüldüğü haberleri de eklenince, semtin uğursuzluğuna inanılarak bu bölgeye rağbet edilmedi.[2]

1930’lu yıllara kadar kırsal durumdaki bu bölgeye en yakın yerleşme Mecidiyeköy’deydi. Şehir dışında yeni bir mezarlık kurulmasına karar verildiğinde en uygun yer olarak hem Şişli’den hem de Beşiktaş’tan ulaşılabilen ve genişleme imkânı bulunan Zincirlikuyu seçildi. Bu anlayışa uygun olarak 1935 yılında Zincirlikuyu’da 380.847 m² alan üzerine modern bir mezarlığın inşasına başlandı. 12 Nisan 1937’de şair ve yazar Abdülhak Hamit Tarhan, Atatürk’ün talimatıyla Zincirlikuyu Mezarlığı’na defnedilen ilk kişi oldu.[3][4] Asrî Mezarlık inşa edilirken “Hatıralar Parkı” adıyla, daha çok Türk sanat ve fikir adamları ile farklı alanlarda tanınmış insanların da defnedileceği bir yer olarak düşünüldü. Buna istinaden, Ömer Seyfettin’in naaşı 1939 yılında Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin kararı ile Kadıköy Mahmutbaba Mezarlığı’ndaki kabrinden alınarak buraya defnedildi.[4]

İstanbul’un modern biçimde düzenlenmiş ilk asri mezarlığı olan Zincirlikuyu, 1959 yılına kadar halk arasında “asrî mezarlık” olarak anıldı.[5] Bu tarihten sonra ise bilinen konumundan dolayı Zincirlikuyu Mezarlığı ismiyle anılmaya başlandı. 1950’lerde çevresinde ortaya çıkmaya başlayan yerleşmeler mezarlık alanının genişlemesini önledi. Çevresindeki yapılaşma sürecine paralel olarak 1960’lı yıllarda bugünkü sınırlarına ulaştı. 1973 yılında Etiler (Nispetiye Caddesi)-Büyükdere Caddesi bağlantı yolunun inşası nedeniyle mezarlığın bir bölümü istimlak edildi. 2003 yılında Büyükdere Caddesi üzerinde bulunan ve eskiyen ana giriş kapısının İstanbul Büyükşehir Belediyesi Mezarlıklar Müdürlüğü tarafından yenilenmesine karar verildi. Kemerli kapının üzerine siyasetçi Ufuk Uras’ın babası olan Albay Hasip Uras’ın önerisi ile Âl-i İmrân Suresi’nin “Her canlı ölümü tadacaktır” meali olan 185. Ayeti yazıldı.[6] Ayetin yer alması, sonrasında birçok siyasi tartışmaya konu oldu.[7] 2004 yılında ise, mezarlığın ortasına iş insanı İbrahim Bodur tarafından aynı anda 500 kişinin namaz kılabileceği bir camii yaptırıldı.

İlçenin en eski mahallesi olan Tatavla’nın (Kurtuluş) 16. yüzyılda kurulduğu ileri sürülür. Eremya Çelebi Kömürcüyan’a göre 17. yüzyılda Taksim’den Pangaltı’ya doğru uzanan yolun iki yanında mezarlıklar; 18. yüzyılda Şişli ve Mecidiyeköy yörelerinden bağlar ve bostanlar yer alıyordu. Balmumcu Çiftlik-i Hümayun’u Şişli’ye kadar uzanıyordu. 18. yüzyılın sonlarında Teşvikiye Camii’nin bugünkü yerinde bir mescit olduğu bilinir. Bu caminin avlusundaki III. Selim’in diktirdiği nişan taşı 1790/91 tarihlidir.[3]

Mekteb-i Harbiye, Maçka Silahhanesi gibi askeri yapılar, Fransızlara ve Ermenilere ait kilise, okul ve mezarlıklar, yerleşme alanının 19. yüzyıldan başlayarak Harbiye, Pangaltı ve Maçka’ya doğru yayılmaya başladığını gösterir. Abdülmecid döneminde (hükümdarlığı 1839-1861) imparatorluğun sınır bölgelerindeki yurtlarından olan birçok göçmen Şişli’nin hemen kuzeydoğusunda bulunan arpa tarlaları ve dutlukların olduğu alana yerleştirildiler. Bu kırsal yerleşim yerine padişahın adıyla Mecidiyeköy denmiştir.

1870’te çıkan Büyük Beyoğlu Yangınında evsiz kalan Levantenler ve gayrimüslimler Harbiye çevresinde inşa edilen kâgir binalara taşınmışlardır. 1870’lerde, Matbaa-i Osmaniye’yi kuran Osman Bey de Harbiye ile Şişli arasında geniş bir arazi satın alarak bu arazide konak yaptırmıştır. Feriköy’de ilk bira üretim tesisinin (Bomonti Bira Fabrikası) kurulması ve Şişli Etfal Hastanesi’nin açılışı da 1890’lara rastlar.

Gene 19. yüzyılın son çeyreğinde Harbiye, Nişantaşı ve Teşvikiye’de birçok konak inşa edilmeye başlamıştır. Taksim’den yapılan atlı tramvay seferleri ilk kez 1881’de Şişli’ye kadar uzanmış, 1913’te elektrikli hale gelen tramvay hattının daha fazla uzatılmasına ihtiyaç olmadığı düşünülerek tramvay deposu da (bugün Cevahir Alışveriş Merkezi) Şişli ile Mecidiyeköy arasında inşa edilmiştir. İstanbul’daki önemli anıtlardan biri olan Abide-i Hürriyet de 1911’de açılmıştır.